Ευρωπαϊκό δίκαιο επιχειρήσεων και ανταγωνισμού

Αντικείμενο του μαθήματος «Ευρωπαϊκό Δίκαιο Επιχειρήσεων και Ανταγωνισμού» είναι η παρουσίαση του ενωσιακού κανονιστικού πλαισίου που διέπει τις δραστηριότητες των επιχειρήσεων στην εσωτερική αγορά. Σκοπός του μαθήματος είναι αφενός η εξοικείωση των φοιτητών με βασικές έννοιες του οικονομικού δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αφετέρου η εμβάθυνση σε επιλεγμένους, βασικούς του άξονες. Οι κανόνες που ισχύουν για τις ευρωπαϊκές εταιρίες, το κανονιστικό πλέγμα προστασίας των καταναλωτών, οι κανόνες για τις δημόσιες συμβάσεις και το νομοθετικό πλαίσιο περί ανταγωνισμού συνιστούν τις βασικές συνιστώσες του δικαίου που ρυθμίζει τη λειτουργία των οικονομικών φορέων σε ενωσιακό επίπεδο. Το διάγραμμα της ύλης, το οποίο εκτίθεται στη συνέχεια, έχει συνοπτικά ως εξής: ακολουθεί τη λογική υποκείμενα των κανόνων (εταιρίες, καταναλωτές) - περιεχόμενο των κανόνων.

Εισαγωγικά, παρατίθενται κάποια βασικά στοιχεία για την Ευρωπαϊκή Ένωση, την εσωτερική αγορά και τις 4 θεμελιώδεις ελευθερίες κίνησης. Στο πρώτο μέρος, παρουσιάζονται οι κανόνες που ρυθμίζουν τη σύσταση και λειτουργία των ευρωπαϊκών εταιριών. Αφού γίνει αναφορά στους στόχους και τις πηγές του ενωσιακού εταιρικού δικαίου, διερευνάται η σχέση του με την ελευθερία εγκατάστασης, μέσα από τη νομολογία του ΔΕΕ.

Στη συνέχεια, αναλύονται οι βασικοί άξονες του ενωσιακού εταιρικού δικαίου, ήτοι το πλέγμα των οδηγιών που διαμορφώνουν ένα σύνολο ελάχιστων κοινών υποχρεώσεων σύστασης και λειτουργίας των ευρωπαϊκών εταιριών, οι κανονιστικές πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στην άρση των εμποδίων για την ανάπτυξη των εταιριών σε ευρωπαϊκό επίπεδο και τέλος, οι ευρωπαϊκές μορφές εταιριών, όπως προκύπτουν από τη δευτερεύουσα ενωσιακή νομοθεσία.

Το τρίτο μέρος, αφιερώνεται στο ενωσιακό δίκαιο προστασίας του καταναλωτή, με παράθεση, καταρχάς, των γενικών αρχών που διέπουν την πολιτική προστασίας του καταναλωτή σε ενωσιακό επίπεδο και τη σύνδεση της τελευταίας με το στόχο της οικονομικής ενοποίησης και ολοκλήρωσης της εσωτερικής αγοράς. Ακολούθως, προσεγγίζεται η ιδιαίτερη πυκνή ενωσιακή νομοθεσία που στοχεύει στην προστασία των οικονομικών συμφερόντων του καταναλωτή, όπως η επισήμανση των προϊόντων, οι κανόνες που ισχύουν για ειδικούς τύπους συμβάσεων (συμβάσεις εκτός εμπορικού καταστήματος ή εξ’αποστάσεως), καθώς και οι δυνατότητες δικαστικής και εξωδικαστικής προστασίας του. Το τρίτο μέρος ολοκληρώνεται με την περιγραφή του πλέγματος προστασίας της υγείας και της ασφάλειας του καταναλωτή που έχει θεσπίσει η ενωσιακή δικαιοταξία και με μια σύντομη νύξη στη σχέση της πολιτικής προστασίας του καταναλωτή με την πολιτική προστασίας του ανταγωνισμού.

 Tο τέταρτο μέρος πραγματεύεται το ενωσιακό νομοθετικό πλαίσιο για τη σύναψη δημοσίων συμβάσεων. Η μετεξέλιξη και ο διαρκής εμπλουτισμός των αρχικών βασικών αρχών της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών, του ανταγωνισμού, της ίσης μεταχείρισης και της διαφάνειας έχει δημιουργήσει μια νέα νομική πραγματικότητα, ένα πυκνό σύνολο κανόνων που διέπουν την ανάθεση δημοσίων συμβάσεων προϊόντων, υπηρεσιών και έργων, καθώς και συμβάσεων παραχώρησης. Στο τέταρτο μέρος παρουσιάζεται το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο στο εν λόγω πεδίο, συμπεριλαμβανομένης της προβλεπόμενης έννομης προστασίας και της διεθνούς διάστασης, με αναφορά στη συμφωνία για τις δημόσιες συμβάσεις, στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου.

 Το τελευταίο μέρος, επικεντρώνεται στο ενωσιακό κανονιστικό πλαίσιο προστασίας και ανάπτυξης του ανταγωνισμού. Αν και τελευταίο, το συγκεκριμένο θεματικό πεδίο είναι κεντρικό σε κάθε προσπάθεια προσέγγισης του οικονομικού δικαίου της Ένωσης. Με αφετηρία ευάριθμους γενικούς, ελλειπτικούς κανόνες που εγγράφηκαν ήδη στις ιδρυτικές Συνθήκες, η Επιτροπή, σε αγαστή συνεργασία με τα ενωσιακά δικαιοδοτικά όργανα, έχει προοδευτικά οικοδομήσει έναν ξεχωριστό, ιδιαίτερα αναπτυσσόμενο κλάδο του ενωσιακού δικαίου, με πλήθος κανόνων δευτερογενούς αλλά και ήπιου δικαίου (ανακοινώσεις, κατευθυντήριες γραμμές). Το πλαίσιο αυτό αφορά τόσο τον ανταγωνισμό μεταξύ των επιχειρήσεων, όσο και την κρατική παρέμβαση στην αγορά. Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, εξετάζονται διαδοχικά, μετά από μια σύντομη μνεία στα γενικά χαρακτηριστικά της ενωσιακής πολιτικής ανταγωνισμού, η απαγόρευση αντιανταγωνιστικών συμπράξεων (άρθρο 101 ΣΛΕΕ), η απαγόρευση κατάχρησης δεσπόζουσας θέσης (102 ΣΛΕΕ), η διαδικασία εφαρμογής των συγκεκριμένων άρθρων, καθώς και το πλαίσιο ελέγχου των συγκεντρώσεων επιχειρήσεων. Η ενότητα που αφορά τον ανταγωνισμό μεταξύ επιχειρήσεων κλείνει με μια αναφορά στην ειδική ρυθμιστική νομοθεσία που έχει θεσπισθεί σε ενωσιακό επίπεδο για τη ρύθμιση και την εποπτεία των αγορών δικτύου, με έμφαση στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες.

 Η ενότητα για την κρατική παρέμβαση στον ανταγωνισμό, επιμερίζεται στην εξέταση του καθεστώτος που διέπει τις δημόσιες επιχειρήσεις και τις επιχειρήσεις που είναι επιφορτισμένες με τη διαχείριση υπηρεσιών γενικού συμφέροντος, και τους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις. Ειδικά οι τελευταίοι αποτελούν για ορισμένους συγγραφείς ξεχωριστό αντικείμενο σε σχέση με τους κανόνες περί ανταγωνισμού, λόγω της ιδιαιτερότητάς τους. Προκρίνουμε την ενιαία θεώρησή τους, καθώς συχνά συμπλέκονται με τους κανόνες περί αντιανταγωνιστικών πρακτικών, ενώ ρυθμίζουν και προστατεύουν τη λειτουργία του ανταγωνισμού lato sensu.

Όπως προεκτέθηκε, ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στο δίκαιο ανταγωνισμού, το οποίο μαζί με τις τέσσερις θεμελιώδεις ελευθερίες κίνησης συγκροτεί τον πυρήνα του οικονομικού δικαίου της Ένωσης ή άλλως του ενωσιακού «οικονομικού Συντάγματος». Σε ό,τι αφορά τη μεθοδολογία, όλες οι θεματικές περιστρέφονται γύρω από το ισχύον, θετικό δίκαιο, αφού προηγηθεί μια επισκόπηση της πολιτικής της Ένωσης στο συγκεκριμένο πεδίο, πάντοτε υπό το πρίσμα του στόχου της οικονομικής ενοποίησης και ολοκλήρωσης της εσωτερικής αγοράς. Η περιοδολόγηση στα προδιαληφθέντα μέρη, ενότητες και υποενότητες διανθίζεται με αναφορές στη βασική νομολογία των ενωσιακών δικαστηρίων και θα συνοδευτεί με διαφάνειες, ειδικά για το πλέον σημαντικό, πέμπτο μέρος του μαθήματος